Na tlu Slovačke, inače, postoji osam spomenika srpskih stradanja – u mestima Komarno, Trnava, Žilina, Ilava, Banska Bistrica, Trenčin, Šamorin i Veliki Međer.
Srpsko vojno groblje u Velikom Međeru u Slovačkoj nastalo je tokom Prvog svetskog rata tako što su austrougarske vlasti ovde 1914. godine otvorile logor Nađmeđer za ratne zarobljenike. Kroz logor Veliki Međer prošla je 21 hiljada logoraša. U logoru je u narednih četiri godine umrlo od zlostavljanja, gladi, raznih bolesti i sahranjeno na lokalnom groblju 5135 srpskih vojnika, 312 crnogorskih vojnika i veća grupa civila.
Prvi je o ovom Srpskom vojnom groblju pisao još 1936. godine istoričar Risto Kovijanić, koji je sam bio zatočenik logora i sahranjivao i potpisivao umrle Srbe.
"Najpre je brinulo novoosnovano Kraljevstvo SHS – kada su svi grobovi označeni i izgrađena mala kapela. Posle je brigu o groblju preuzela država Čehoslovačka. Sve delegacije iz nekadašnje Jugoslavije su ga posećivale. Međutim, u poslednjim decenijama se odstupilo od tog običaja. Posećivali su ga samo predstavnici Udruženja starih boraca i pravoslavni sveštenici iz Komarna. Kapela je počela da prokišnjava, korov je prekrio nadgrobne spomenike, krstovi sa imenima su nestali ili se raspali, tako da ih je ostalo svega dvadesetak", kaže dr Nebojša Kuzmanović, direktor Arhiva Vojvodine.
Ova tužna priča je dostigla vrhunac kad je veći deo groblja, u katastru zavedenom kao Srpsko vojničko groblje, iznajmljen Kinološkom društvu.
"Kada je groblje privatizovano na njemu je otvoreno trkalište za pse. Veliki spomenici od mermera i starog gvožđa su pokradeni, a mali grobovi su porušeni. Ja sam to otkrio 2001. godine i digao uzbunu i u Bratislavi i u Beogradu, tako da je već 2003. grbolje revitalizovnao. Tada je Udruženje Srba "Svetozar Miletić" postavilo i prvu spomen ploču stradalim Srbima u Velikom Međeru. Samo groblje je obeleženo tablama sa napisom na srpskom i slovačkom jeziku i tako postalo mesto, koje su posećivale naše državne delegacije i ekskurzije naših đaka i studenata", kaže doktor Nebojša Kuzmanović.
Ovo groblje je drugi najveći memorijal, posle Zejtinilka, srpskim borcima iz Velikog rata u inostranstvu. Na osnovu ugovora koji su potpisali Ambasada SCG i Opština Veliki Međer počeli su zajedno da brinu o srpskom groblju.
Udruženje Srba u Slovačkoj je shvatilo značaj ovog istorijskog mesta i zajedno sa slovačkim prijateljima počelo pre pet godina da na groblju radi na izgradnji svojevrsnog muzeja Srba.
"Naši slovački prijatelji profesor Jan Jankovič, istoričar Branisalv Hom, gradonačelnici Velikog Međera, pomogli su nam da obnovimo urušenu kapelu i porušene spomenike. Ali i da zajedno sa državnim arhivima Slovačke i Srbije utvrdilo tačan broj zarobljenih i umrlih Srba, da nađemo dokumenta sa njihovim imenima i umrlice. Tako smo došli do spiska od oko 6000 vojnika i civila, koji su ovde sahranjeni", otkriva Stane Ribič, koji je inicirao da se napiše knjiga o tom srpskom stradanju i uradi dokumentarni film.
Prvi pisani dokumenat o Srbima u Slovačkoj potiče od 17. maja 1511. godine. Tada je napravljen pečat Srpske pravoslavne crkvene opštine u Komarnu. U ovom gradu je živelo 8.000 Srba. Pet vekova kasnije, zahvaljujući aktivnostima Udruženja Srba naš narod je dobio status nacionalne manjine, a samim tim i državnu brigu Slovačke. A to podrazumeva i finansiranje srpskih programa za očuvanje i razvoj nacionalnog ideniteta. dana su Slovačkoj živi i radi oko 13.000 naših ljudi.
"Mi smo u međuvremenu sa vodećim ljudima Velikog Međera razgovarali o tome da Srpsko vojno groblje potpuno preuredimo, da postavimo spomen ploče sa imenima svih 6000 sahranjenih Srba i od njega da napravimo svojevrsni srpski muzej. Slovaci su prihvatili naš predlog, ulici pored groblja dali ime Srpska i omogućili nam da oživimo ovo istorijsko mesto", kaže Stane Ribič.
Uz podršku i pomoć Slovalke Srbije, a posebno vlade Vojvodine koja je donirala pet miliona dinara, poslednje tri godine Stane Ribič je sa članovima udruženja i dr Nebojšom Kuzmanovićem radio na izradi spomen ploča.
U međuvremenu groblje su posećivale srpske delegacije, a 2019. godine je u poseti bio i ministar spoljnih poslova Ivica Dačić, koji je položio venac na velikom krstu u centralnom delu groblja. Tom prilikom ministar Dačić je pozvan an svečano otvaranje 6. aaprila 2020. godine.
"Svečano otvaranje Srpskog vojnog groblja u Velikom Međeru u Slovačkoj je zbog pandemije korona virusa odloženo. Nadamo se da ćemo početkom juna moći da javnosti predstavimo ovaj jedinstveni muzej srpskog stradanja i srpsko-slovačkog prijateljstva", rekao nam je dr Nebojša Kuzmanović.
