Srpsko prosvjetno i kulturno društvo (SPKD) Prosvjeta, osnovano je davne 1902. godine u tada multikulturnom i multietničkom Sarajevu. Odmah po osnivanju postalo je jedno od najznačajnijih srpskih udruženja građana, odgovarajući na specifične potrebe srpske kulture u 20, a sada i 21. veku. Od osnivanja pa do danas Prosvjeta ostvaruje svoju grandioznu ulogu u očuvanju i razvoju kulture i duhovnosti srpskog naroda. Smatra se da delovanje Prosvjete u očuvanju kulturnog, duhovnog i nacionalnog identiteta srpskog naroda dolazi odmah iza uloge koju je na tom polju ostvarivala Srpska pravoslavna crkva.
Prvi ogranak Prosvjete u rasejanju osnovan je u Beču 21. maja 2011. Za ovih devet godina Prosvjetin odbor u Beču aktivno je lobirao za bolji položaj Srba, za posebno priznanje srpskog jezika u Austriji, promovisao je interese srpskog naroda sa obe strane Drine, osnovao niz projekata. Kao najvažniji izdvaja se Prosvjetina škola srpskog jezika.
Društvo je pokrenulo niz akcija i kulturnih manifestacija, potpisani su brojni memorandumi o zajedničkom delovanju i ostvarena je saradnja, između ostalih, sa Vukovomzadužbinom, Dositejevom zadužbinom iz Beograda, Narodnom bibliotekom Republike Srpske, Kulturnim centrom Miloš Crnjanski iz Novog Sada, Udruženjem Književnika Srbije i drugim relevantnim institucijama. Pokrenuta je saradnja ne samo sa bitnim institucijama u Srbiji i Republici Srpskoj već i sa Srbima u zemljama iz okruženja…
Kako ste došli na ideju da osnujete ogranak Prosvjete u Austriji?
"Kao prvi u rasejanju, odbor u Beču je osnovan 21. maja 2011. u velikoj svečanoj sali Univerziteta u Beču. Prisustvovali su značajni gosti iz Srbije i Srpske, ambasadori Srbije i BiH, članovi diplomatskog kora, sveštenstvo, brojni intelektualci, a najdraži gosti bili su pisci i korifeji Prosvjete, Radoslav Bratić i Rajko Nogo, kao i tadašnji predsednik Glavnog odbora Društva, prof. Dušan Jovanović.
Najzaslužniji za osnivanje odbora bio je veliki patriota, oficir i diplomata iz Hercegovine, pukovnik Mihajlo Vujović, koji je tada bio na diplomatskoj službi u Beču. On je po ideji tadašnjeg sekretara Go Prosvjete Nikole Asanovića, ideju i misiju Društva pokušao da prenese u Beč i formira odbor. Imao je zaduženje i zvanje Povjerenika Prosvjete za Austriju, te je posle više od godinu dana uspeo u svom zadatku, koji je ostvaren na Osnivačkoj skupštini odbora SPKD Prosvjete za Austriju. Kada smo se, godinu dana pre osnivanja, igrom slučaja g.Vujović i ja susreli i kada sam čuo njegovu ideju, bio sam oduševljen, jer sam o Prosvjeti i njenoj ulozi znao mnogo i cenio njen rad, još sa studija. Krenuo je proces priprema i formiranja, napisana Povelja o delovanju, usaglašeni Statuti. Kao jedan od osnivača, na prvoj Skupštini, imao sam čast da budem izabran za prvog predsednika bečke Prosvjete", kaže Mijalković.
Vaš uspešan rad je izgleda bio motivacija da se i u drugim državama osnuju novi odbori.
"Osim Republike Srpske, BiH, Crne Gore i Srbije, odbori postoje širom duhovnog i kulturnog prostora na kome Srbi žive, nezavisno od trenutnih državnih granica. Posle bečkog, osnovani su odbori u Cirihu, Parizu, Štutgartu, a mreža se širi."
Koje su glavne aktivnosti SPKD Prosvjeta odbora u Beču?
"Od samog početka rada i delovanja – u Austriji i šire, bečka Prosvjeta aktivno lobira za bolji položaj Srba, a posebno za priznanje statusa srpskog jezika u ovoj zemlji, promovišući srpske interese našeg naroda sa obe strane Drine, kako u matici, tako i u rasejanju. Društvo to čini vrlo aktivno, jasno i konkretno – kroz brojne projekte i aktivnosti."
Vi ste inicijator i rukovodilac jednog od najvažnijeg projekta Društva – Prosvjetine škole srpskog jezika?
"Da, najvažniji projekt Društva je višegodišnja „Prosvjetina škola srpskog jezika" koja traje od 2013. godine do danas. Kroz nju je prošlo više hiljada dece. Kao Inicijator i rukovodilac škole, vrlo sam zahvalan svim članovima Društva i mnogima koji su pomogli. Uz pomoć tima Prosvjete i prijatelja uspeva se ne samo da projekat živi već da se godinama razvija i funkcioniše, kako mnogi kažu, na zavidnom nivou i shodno potrebama dece i srpske zajednice u Austriji."
Koji je cilj tog projekta?
"Krajnji cilj ovog kompleksnog obrazovnog projekta je osnivanje i formiranje regularne srpske dopunske škole, koja bi imala strukturalnu i sadržajnu podršku naše države, a bila prihvaćena i podržana i od lokalnih školskih vlasti. Svojim radom Prosvjeta je pokazala i veruje da je taj cilj ostvariv, ali samo uz aktivnu i suštinsku pomoć naših ljudi, kao i organa vlasti i institucija koje su za to zadužene. Prosvjeta je ovih godina učinila sve što je mogla i projekat i strukturu podigla do nivoa na kome je sada. Nadati se da će se prepoznati veliki rad i trud Društva i velika, dugoročna korist koja bi za našu decu, sve naše građane, državu Srbiju i Republiku Srpsku, ali i samu Austriju, bila osnivanje Srpske škole u Austriji.
Kroz održavanje i negovanje ove škole, što nije ni lako ni jednostavno, Prosvjeta ne samo da neguje srpski jezik i kulturu, ćirilično pismo i čuva svest o kulturnim i duhovnim korenima naše dece treće i četvrte generacije u Austriji, već se bori sa velikim problemom za Srbe u Austriji, a to je loš status i nepriznavanje srpskog jezika u ovoj zemlji, što je, opet povezano i sa statusom celokupne zajednice.
Kako je moguće da u Austriji, modernoj državi, otvorenoj ka drugim narodima, vlasti ne dozvoljavaju da narodi sa prostora bivše Jugoslavije uče svoje jezike već im je nametnut zajednički jezik?
"Naime, iako je pravo na upotrebu i negovanje maternjeg jezika u Evropi zagarantovano u skladu sa visoko postavljenim standardima, u Republici Austriji se u praksi i dalje pojavljuju realni problemi u svakodnevnom ostvarivanju tog prava, naročito za brojne građane Srbe u ovoj zemlji, prevashodno zbog nametanja političkog konstrukta tzv. „BHS" kao maternjeg. Takav problem postoji u još nekim evropskim zemljama i značajno utiče na nezavidan status srpske zajednice u dijaspori, posebno na nemačkom govornom području.
U Republici Austriji je za sve one koji govore srpski jezik još uvek zvanično nametnut svojevrsni politički novogovor – tzv. „BHS" (bošnjačko-hrvatsko-srpski), iako je istovremeno po broju govornika srpski jezik drugi u Austriji, posle nemačkog. Ovdašnje vlasti i institucije isključivo i zvanično koriste naziv „BHS" u kontekstu srpskog jezika kao maternjeg. Povodom faktičke (ne)mogućnosti informisanja i obrazovanja na srpskom maternjem jeziku za građane koji taj jezik koriste, ističemo činjenicu da u austrijskom ministarstvu prosvete, kao i dokumentaciji austrijskog obrazovanja, čak i ne postoji poseban jezički kod za srpski jezik! Ovde se ne radi samo o imenu jezika, već o mnogo dubljem i kompleksnijem problemu koji se tiče identiteta, kulture, obrazovanja, građanskih prava i nedovoljno jasnog statusa celokupne srpske zajednice svih uzrasta, u Austriji i šire."
Šta Prosvjeta čini na tom polju?
"Prosvjeta svih ovih godina pokušava da tu borbu za status jezika, a time i jednaka građanska prava i za ljude i decu srpskog porekla i jezika, iznese i održi u onom intenzitetu koji je potreban, ali i za to je važno mnogo veće učešće naših organizacija i naših ljudi ovde, kao i aktivnija podrška organa Srbije i Srpske.
Da li imate podršku od važnih institucija za ovaj važan projekat?
"Prosvjetina škola, u okviru koje radi i Mali hor Prosvjete, Predškolski i Kreativni razred, od samog početka ima podršku naše Crkve u Austriji, Eparhije austrijsko-švajcarske, episkopa Andreja i sveštenstva, a veliki deo nastave odvija se upravo u srpskim hramovima u Beču, ali i Lincu, St. Poltenu. Spremaju se i novi razredi. Projekat od početka podržava i Uprava za saradnju s dijasporom i Srbima u regionu, čija je pomoć takođe važna, a najveća pomoć su naši ljudi i deca, porodice koje ne samo da učestvuju u projektu, već su njegov najvažniji deo."
Za ovih devet godina imali ste mnogo aktivnosti. Koje biste izdvojili kao najvažnije?
"Prosvjeta aktivno deluje u javnosti u svom okruženju i u širem društvenom kontekstu, a evo i nekoliko primera: Zaslužna je za imenovanje jednog bečkog parka imenom Dijane Budisavljević, u oktobru 2014, što je i danas važno.
Prva je iste godine pokrenula kasnije uspešnu inicijativu da se u nemačkom rečniku Duden promeni za naš narod i naše žrtve uvredljiva odrednica za reč ustaša, što je kasnije i ostvareno uz pomoć drugih srpskih organizacija i institucija.
U devet godina postojanja mnogo je urađeno – Prosvjeta je zaslužna što jedan park u Beču nosi ime Dijane Budisavljević, promenja je u nemačkoj rečniku Duden uvredljiva odrednica za naš narod ustaša, uveden program Kultura sećanja, postavljena javna Izložba o Jasenovcu
Kroz svoj program Kultura sećanja, Prosvjeta podseća na važne datume i ličnosti našeg naroda, ali i neguje sećanje i na druge teme koje su bitne za našu istoriju, na primer, 2015. održan je javni čas istorije i postavljena Izložba o Jasenovcu na jednom od najpoznatijih gradskih trgova u centru Beča – Švarcenbergplacu.
Svih ovih godina Prosvjeta u mnogim slučajevima reaguje na često negativno i neprofesionalno medijsko izveštavanje o našem narodu u dijaspori. Na primer, posle Prosvjetinih protesta protiv glorifikacije ustaštva u Austriji, uključili su se mnogi naši ljudi i Austrijanci, a Austrijske vlasti su reagovale i počele da kažnjavaju izgrede u Blajburgu i antisrpsko divljanje neonacista."
Pokrenuli ste i saradnju ne samo maticom već i sa Srbima u okruženju?
"Od osnivanja, važna tema je saradnja sa maticom ali i Srbima u Austriji i Evropi. Posebno u okruženju – Slovačkoj, Češkoj, Rumuniji, Nemačkoj, Mađarskoj, Sloveniji. Saradnja je podignuta na viši nivo 2016. u Bratislavi, potpisivanjem Deklaracije o strateškoj saradnji srpskih organizacija u rasejanju koju je inicirala upravo bečka Prosvjeta. Osim toga, potpisani su brojni memorandumi o zajedničkom delovanju i ostvarena je saradnja, između ostalih, sa Vukovom zadužbinom i Dositejevom zadužbinom iz Beograda, Narodnom bibliotekom Republike Srpske, Kulturnim centrom Miloš Crnjanski iz Novog Sada, Udruženjem Književnika Srbije i drugim relevantnim institucijama."
Zahvaljujući Bečkoj Prosvjeti nastao je i Memorandum o saradnji Vlada Srbije i Srpske radi jačanja veza matice i pripadnika dijaspora
"Još januara 2013. godine na sastanku sa tadašnjom direktorkom Kancelarije za dijasporu Srbije, Slavkom Drašković u Beču, upravo Prosvjeta je inicirala i predložila da Srpska i Srbija ozvaniče zajednički nastup i odnos prema srpskoj dijaspori iz Srbije i Srpske. Rezultat je bio poznati Memorandum o saradnji između Vlade Republike Srbije i Vlade Republike Srpske radi jačanja veza matice i pripadnika dijaspore sa teritorije Republike Srbije i Republike Srpske potpisan 10. jula iste godine.
Prosvjeta je pokrenula mnogo projekata, među njima je i Srpski novogodišnji koncert u Beču.
"Prosvjeta aktivno pokušava da utiče na pozitivnu celokupnu sliku o našem narodu u dijaspori. Već devet godina za redom, svakog 13. Januara, Društvo organizuje Prosvjetin Srpski novogodišnji koncert u Beču. Ovo je postala važna kulturna manifestacija bečkih Srba, sa internacionalnim gostima i publikom, na kojoj su učestvovala značajna imena srpske muzike i kulture – da pomenemo samo Draganu del Monako, Braću Teofilović, Natašu Veljković, Bilju Krstić i Bistrik, ali učestvovali su i mnogi drugi poznati i manje poznati umetnici iz Srbije, Srpske, Austrije i Evrope."
Za ovih devet godina mnogo ste uradili. Manifestacija, realizacija projekata, ideja sprovedenih u delu je zaista bilo mnogo.
"Mnogo, ali još mnogo posla je pred nama. Ovo o čemu razgovaramo je samo deo aktivnosti Društva, ali treba istaći i veliki broj manifestacija koje promovišu zajedničku srpsku tradiciju, kulturu, duhovnost jezik i identitet, naročito kroz promovisanje ideja i dela brojnih intelektualaca i umetnika, koncerte, izložbe, važne knjige, poznatu tribinu Susreti i razgovori koja traje od samog početka našeg rada. Tu su i drugi kulturni programi, a valja pomenuti samo neke od učesnika tih večeri, saradnika i prijatelja Prosvjete: Matija Bećković, Vladimir Pištalo, Arno Gujon, Petar Božović, Miloš Kovačević, Milo Lompar, Miloš Ković, Nenad Kecmanović, Vesna Kapor, Boris Malagurski, Aleksandar Gatalica, Slobodan Vladušić, Velimir Abramović, Vladimir Kecmanović i mnogi, mnogi drugi.
Zajedno sa Crkvenom opštinom Sveti Sava, već godinama Prosvjeta učestvuje u organizaciji Svetosavske i Vidovdanske akademije, učestvuje u brojnim zajedničkim projektima u okviru Dana kulture Republike Srpske u Austriji, društvene i turističke promocije naših gradova i kulture u okviru saradnje sa Ambasadom Srbije u Austriji. Osim izvanredne saradnje i velike podrške od strane Ambasade Srbije i Predstavništva Republike Srpske u Austriji, posebno je važna pomoć i poverenje koje naš Crkva, Eparhija austrijsko-švajcarska i sam vladika Andrej pokazuju prema radu i aktivnostima Društva."
Stigla su i mnoga priznanja i nagrade?
"Za svoju aktivnost, Prosvjeta je dobila više vrednih priznanja :
– Priznanje od Vlade Republike Srpske Za izuzetan doprinos očuvanju srpskog identiteta kao i njegovanju tradicije, kulture, običaja, jezika, pisma i kulturnog nasljeđa, kao i za unapređenje saradnje Republike Srpske i Dijaspore u Austriji.
– Vitezovu Zlatnu povelju za očuvanje srpskog jezika i ćiriličnog pisma u dijaspori
– Veliku plaketu Udruženja Književnika Srbije
– Veliku Povelju Prosvjete, koju je odbor u Austriji dobio Za doprinos čuvanju i njegovanju srpske prosvjete kulture i duhovnosti, kao i mnoge druge."
Dalji planovi?
"Sledeće godine navršava se deset godina od osnivanja Prosvjete u Austriji. Mnoge stvari koje se tiču Srba u Austriji su se promenile tokom ovih godina i to na bolje. Prosvjeta će zato nastaviti svoje delovanje, svoju borbu kao i do sada, sa jasno definisanim ciljevima i metodama, sa sve više snage i mogućnosti. Kao od prvog dana", istakao je Srđan Mijalković.
