Bilo jednom jedno malo ribarsko selo smešteno na obali Jadrana, koje će se za samo nekoliko decenija pretvoriti u omiljenu destinaciju evropske elite… Zvuči kao uvod u bajku, zar ne? Ipak, ovo je istinita priča o Opatiji, kvarnerskoj lepotici poznatoj još kao „Jadranska Nica“, „Biser Jadrana“, „Beč na moru“ ili „Stara dama“. Njena raskošna arhitektura, bujna vegetacija, bogata kulturna baština i fascinantna istorija puna uspona i padova, velikih ljubavi i slavnih posetilaca, čine da sa pravom nosi takva imena. Otkrijte kako je Opatija, nakon 180 godina turizma ostala simbol elegancije i luksuza
Iako do 1844. na mestu današnje Opatije nije bilo nikakvog naselja, osim zgrade u kojoj se nalazila benediktanska opatija Sv. Jakova, područje kome ona pripada bilo je nastanjeno drevnim Liburnima još u 10 veku pre n.e. Ova oblast po njima nazvana Liburnija, prostirala se duž severoistočne obale Jadranskog mora, uključujući između ostalog i čitavo područje današnjeg Kvarnerskog arhipelaga. Svi antički tekstovi koji spominju Liburne, opisuju ih kao vešte pomorce i brodograditelje, a kako je tada većina saobraćaja išla morem, Volosko, malo ribarsko selo udaljeno danas samo par kilometara od centra Opatije, je bio izlazna luka od izuzetne važnosti. Osim pomorstva, Liburni su se bavili i poljoprivredom, ribarstvom i trgovinom.
Prekretnica u razvoju Opatije bila je spoznaja o blagotvornom uticaju klime i vegetacije na ljudsko zdravlje, pa od sredine 19. veka stanovništvo počinje intenzivnije da se bavi turizmom. Doduše pre toga, turizam kao takav i ne postoji. Ljudi ne putuju zarad užitka, jer su putovanja dugotrajna, naporna i veoma često nesigurna. Na primer, putovanje kočijom od Budimpešte do Opatije je trajalo u najboljem slučaju nedelju dana.
Međutim, tehnološka revolucija čini svoje i susedna Rijeka polovinom 19. veka postaje bogati industrijski grad, a njena elita uživa u svim blagodetima napretka. Tako, riječki veletrgovac Iđinio Skarpa na nekoj od plovidbi svojim brodićem, biva oduševljen lepotom krajolika i odlučuje da u Opatiji 1844. izgradi vilu za odmor. Tadašnji danski počasni vicekonzul u Rijeci, Skarpa je bio izuzetno cenjen član visokog društva koje počinje da dolazi u Opatiju i da gradi svoje vile.
Ako ovaj detalj označimo kao zvaničan početak turizma u Opatiji, svakako je najbolje da ga okarakterišemo kao individualni turizam, jer još uvek ne postoje nikakvi organizovani dolasci. Interesantno je da se ove turističke posete dešavaju isključivo za vreme „grejne sezone“, u periodu od oktobra pa do marta, kada je prosečna temperatura u Opatiji i do 100 C viša nego u Beču.
Drugi značajan trenutak za ovdašnji turizam je uspostavljanje Austrougarske monarhije 1867. godine, u kojoj pri raspodeli političke moći, Mađari žele izlaz na more. U tu svrhu, grad Rijeka postaje mađarska luka, koju u tadašnjoj štampi duhovito opisuju kao mađarski grad u kome Hrvati pričaju italijanski. U svakom slučaju, zbog logistike je potrebno izgraditi železnicu, pa uskoro počinje izuzetno zahtevan i skup projekat Budimpešta – Zagreb – Rijeka kroz Gorski Kotar. Na izgradnji pruge je radilo 20.000 ljudi, a čitav poduhvat je završen 1873. godine.
Pored toga, na ruku razvoju turizma ide i inicijativa Žorža Nagelmakera, osnivača Orijent Ekspresa, koji pokušava da podigne putovanje vozom na jedan viši nivo, tako da putovanje železnicom u vozu sa spavaćim kolima, restoranom i poslugom postane poseban doživljaj. U isto vreme, osamdesetih godina 19. veka, među lokalnim preduzimačima se rađa ideja o osnivanju morskog lečilišta u Opatiji, koja pored mora, ima zdravu izvorsku vodu, čist vazduh i obilje vegetacije, pa Austrijske Južne železnice počinju sa ulaganjem u izgradnju hotela, koji niču kao pečurke posle kiše. Prednost Opatije je bila i to što je kao novi grad mogla da se gradi i širi, te je do kraja 19. veka imala vodovod, struju, a čak i telefon u većini hotela. Opatija tako, postaje popularno mondensko lečilište sa 24 hotela, 36 pansiona i 12 sanatorijuma.
Opatija danas nema stari centar grada, jer je građena planski, iz početka. Velika pažnja posvećena je prekrasnim parkovima od kojih jedan zasluženo nosi epitet najlepšeg. To je park Sv. Jakova koji je projektovao Karl Šubert, tada najveći stručnjak za parkove iz Beča. Vrsni austrijski arhitekta nije imao nimalo lak zadatak, jer se čitav kraj nalazi na kršu i ima veoma malo zemlje. Pored toga, u trendu je bilo egzotično bilje koje je trebalo dovesti iz daleka, ali bez obzira na to, čak 80% biljaka koje su posađene u opatijske parkove nisu autohtone sorte. Najstarije drvo u parku, ali i čitavoj Opatiji, je atlaski kedar koji je svedok izgradnje grada, ali je njegov simbol svakako – kamelija, koja je tada bila verovatno najpopularnija biljka na svetu.
No, vratimo se samom parku Sv. Jakova, u kome je nakon završetka vodovoda, u čast tog velikog događaja, podignuta impozantna neobarokna fontana austrijskog vajara Hansa Rathauskog, specifična po zanimljivoj skulpturi Heliosa i Selene. U grčkoj mitologiji poznati kao bog Sunca i boginja Meseca, u ovom delu oni slikovito predstavljaju dan i noć, a između njih se nalazi petao koji simbolizuje trenutak njihovog susreta – ranu zoru. U parku se nalazi i najstarija građevina Opatije, crkva Sv. Jakova, sagrađena na temeljima benediktanske opatije, po kojoj je grad dobio ime. Iako se prvi put u istorijskim spisima spominje 1449. godine, sve do kraja 19. veka bila je jedina građevina na pustoj morskoj obali.
U donjem delu parka, koji se proteže skroz do mora, izgrađena je 1900. godine zgrada u kojoj je bila kafana i poslastičarnica, a danas se u njoj nalazi dom brojnih umetničkih izložbi – Umetnički paviljon Juraj Šporer.
Stanovništvo Opatije se pre pojave turizma bavilo uglavnom zemljoradnjom i ribolovom, ali je nova industrija donela sa sobom i nova zanimanja. Nedaleko od parka Sv. Jakova, na obali se nalazi spomenik jednoj takvoj profesiji. Naime, kada ostare ribari ne mogu na more, ali mogu da pozivaju ljude na brodsku vožnju. Ono što su Veneciji gondolijeri, to su Opatiji – barkajoli, izvorni turistički vodiči, koji su dobro poznavali i more i obalu. „Bitteschön, barke fahren“ ili – izvolite na vožnju barkom, rečenica je koja se često mogla čuti u opatijskoj luci.
Razvoju turističke ponude u Opatiji doprinela su i ulaganja lokalnih porodica, a prva takva investicija bila je „Hotel Milenij“. Opatija je u to vreme još uvek bila lečilište i ljudi su dolazili zbog zdravstvenih problema, pa je u svrhu boravka na svežem morskom vazduhu započela izgradnja šetališta do Lovrana dugog 12 km, nazvanog Lungomare. Prvi deo, severna deonica, od Voloskog do Opatije, završen je davne 1889. godine kada je Opatija i zvanično proglašena za lečilište i tako postala prvo lečilište na moru. Južna deonica koja je povezala Opatiju sa Lovranom, dovršena je 1911. i od tada do danas, Lungomare je bio i ostao omiljeno šetalište, pozadina bezbrojnih fotografija gostiju, kao i neizostavni deo kvarnerskog pejzaža.
Gledajući iz današnje perspektive, medicinski tretmani tog doba su bili prilično čudni. Postoje zapisi o neuobičajenim kupkama koje su bile u ponudi, poput jogurt kupke ili električne kupke, ali je verovatno najbizarnija bila vazdušna kupka (luftbad) koja je podrazumevala polusatni boravak na promaji. Takođe, lekari su savetovali da kupanje u moru ne bude duže od 15 minuta, jer slana morska voda šteti zdravlju. Iz tog razloga, Opatija u početku nije imala nijednu plažu. Međutim, malo po malo to se menja pa se 1885. održava prvi kongres balneologije koji je posvećen lekovitoj primeni mineralnih voda, blata i morskih kupki.
„Dama sa galebom“ je takođe jedan od simbola Opatije uz koji je vezana veoma zanimljiva priča. Naime, neki dan oko Uskrsa 1891. mladi nemački grof Artur Kezelštat je sa svojim prijateljem i njegovom majkom groficom Fris, rešio da barkom izađe na more. Barkajol ih je savetovao da to ne čine, jer se spremalo nevreme. Međutim, oni su ipak krenuli i barka se prevrnula već nakon nekoliko početnih metara. Talasi su bili toliki da im nije bilo spasa. Jedan od bivših gradonačelnika Opatije je mnogo godina kasnije prokomentarisao da je plemstvo toga vremena praktikovalo pogrešne veštine, jer su učili da plešu i da mačuju, ali nisu znali da plivaju. Porodica je bila neutešna i da bi događaj sačuvala od zaborava podižu spomenik pod nazivom “Madonna del Mare”. Madona je na šetalište Lungomare postavljena da bdi nad dušama grofice i grofa, ali je posleratnim vlastima taj religiozni motiv smetao, tako da je statua restaurirana i sklonjena u muzej, a na njeno mesto 1956. postavljena nova skulptura, „Dama sa galebom“. Ipak, tu kamenu devojku meštani i dan–danas zovu Madonina.
Opatija se početkom 20. veka osvedočila kao mondensko mesto, tzv. austrijska rivijera sa bogatim društvenim životom. Razvoj turizma je neraskidivo povezan sa ugostiteljstvom, pa je u Opatiji počelo da se otvara puno restorana različitih kuhinja i drugih objekata poput poslastičare čuvenog Emila Žobera (Žoberove kocke), a istorijski podaci navode da je na menijima luksuznih hotela redovno bila saher torta koja dolazila direktno iz Beča.
Ipak, razvoj turizma se najviše manifestovao u hotelijerstvu. Hotel Kvarner, prvi hotel koji je Opatija dobila, predstavlja i najstariji hotel u ovom delu Evrope, a završen je 1884. za samo 10 meseci. Sada se još uvek veoma pažljivo restaurira i trebalo bi da bude hotel sa 5+ zvezdica. Hotel Milenij je prvi hotel sa 5 zvezdica u Opatiji, a preko puta njega se nalazi i drugi čuveni hotel, Imperijal u kome je sačuvan u originalu jedan od najlepših prostora Opatije, impozantna „Zlatna sala“. Prva turistička zgrada je bila vila Angelina, sa čuvenim gostima poput Isidore Dankan, Antona Pavloviča Čehova, Adolfa od Nasaua i drugih. Danas se u njoj nalazi Hrvatski muzej turizma.
Zahvaljujući ovakvoj tradiciji, Opatija i danas predstavlja jednu od perjanica turizma na Jadranu. Susret raskošne srednjoevropske elegancije, mediteranskog šarma i čudesne arhitekture i dalje je čine izuzetno poželjnom destinacijom. Štaviše, iako je danas pažnja usmerena na nešto drugačiji oblik turizma, njen glamur i raznovrsnost osvajaju na prvi pogled i pozivaju na uživanje tokom cele godine.
Tekst: Petar Vušurović
Pratite nas na našoj Linkedin, Facebook, Instagram i X stranici, budite u toku sa novostima i zanimljivostima iz turizma i ugostiteljstva.
Ovaj članak Istorija glamura: turizam u Opatiji kroz vekove se pojavio prvo na TU magazin.
